Ο Ελληνισμός του Προκοπίου της Καππαδοκίας έχει ιστορία περίπου 2.200 ετών. Το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται η Καππαδοκία, εξελληνίστηκε σταδιακά από τα τέλη του 4ου π. Χ. αιώνα και εξής.
Η εξάπλωση του ελληνισμού στην περιοχή της Καππαδοκίας και ο εξελληνισμός του τοπικού πληθυσμού και πολιτισμού ήρθε ως αποτέλεσμα των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της ίδρυσης των ελληνιστικών βασιλείων των Διαδόχων. Από την εποχή αυτή, η παρουσία του ελληνικού στοιχείου στην περιοχή ήταν διαρκής και κυρίαρχη από κάθε άποψη, δημογραφική, οικονομική και πολιτιστική. Εντούτοις, η μακρά περίοδος της τουρκικής κυριαρχίας στον ίδιο χώρο επέφερε την εξασθένιση της ελληνικής παρουσίας, ξεκινώντας από τα τέλη του 11ου αιώνα, και φτάνοντας έως 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών που επιβλήθηκε στην Ελλάδα και στην Τουρκία με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης .
Το Προκόπι (Ουργκιούπ) είναι μία μικρή πόλη της Καππαδοκίας. Η ονομασία Ουργκιούπ αποτελεί την τουρκική εκδοχή του ελληνικού ονόματος Προκόπι. Η πόλη βρίσκεται πάνω σε οροπέδιο και σε ύψος 1.200 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, κοντά στον ποταμό Άλυ. Το κλίμα στην περιοχή είναι ξηρό, με βαρείς και ψυχρούς χειμώνες με συχνές χιονοπτώσεις, και θερμά καλοκαίρια. Σε μικρή απόσταση από τον οικισμό βρίσκονταν λατομεία γρανίτη και μαλακής πέτρας, η οποία χρησίμευε για το χτίσιμο των σπιτιών
Το μεγαλύτερο μέρος της πόλης είναι χτισμένο αμφιθεατρικά πάνω σε δύο μεγάλους βράχους. Στην κορυφή του ενός βράχου βρισκόταν παλιό φρούριο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να καλείται το Προκόπι από τους κατοίκους της γύρω περιοχής και «Κάστρο» και οι κάτοικοί του «Καστρινοί». Τα παλαιότερα σπίτια ήταν υπόσκαφα, λαξευμένα, δηλαδή, στο μαλακό βράχο, όπως συνέβαινε και σε πολλούς άλλους οικισμούς της Καππαδοκίας. Τα νεότερα ήταν συχνά υπέργεια, χτισμένα και αυτά πάνω στο βράχο. Οι περισσότερες λαξευτές κατοικίες με την πάροδο του χρόνου εγκαταλείφθηκαν και αντικαταστάθηκαν από υπέργειες.
Η σύνθεση του πληθυσμού ήταν μουσουλμάνοι, τουρκόφωνοι Ρωμιοί, χριστιανοί ορθόδοξοι και λίγοι Αρμένιοι.
Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ξενοφάνης» το 1905 οι μουσουλμάνοι του Ουργκιούπ έφταναν τους 10.000 και οι χριστιανοί τους 5.000 κατοίκους. Πάντως, οι χριστιανοί που ήλθαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες αριθμούσαν 604 οικογένειες, οι οποίες περιελάμβαναν 2.321 άτομα. Οι συνοικίες της πόλης ήταν διαχωρισμένες ανάλογα με τις εθνοθρησκευτικές ομάδες. Έτσι, έχουν καταγραφεί 5 χριστιανικές συνοικίες και 12 μουσουλμανικές.
Εκκλησιαστικά το Προκόπι υπαγόταν στη μητρόπολη Καισαρείας. Η πόλη διέθετε τρεις ναούς, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Βασιλείου και του Οσίου Ιωάννη του Ρώσου. Στον τελευταίο φυλασσόταν και το λείψανο του Οσίου, η λατρευτική τιμή του οποίου είχε εξαπλωθεί στη γύρω περιοχή, τόσο μεταξύ των χριστιανών, όσο και μεταξύ των μουσουλμάνων.
Στη διάρκεια του 19ου αιώνα στο Προκόπι λειτουργούσε ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο αρρένων και παρθεναγωγείο με συνολικό αριθμό μαθητών και μαθητριών περίπου στους 250. Το 1904 και τα δύο σχολεία αναβαθμίστηκαν.Λειτουργούσαν πλέον αντίστοιχα ως ελληνική επτατάξια αστική σχολή αρρένων με 230 μαθητές και ελληνικό εξατάξιο παρθεναγωγείο με 120 μαθήτριες, ενώ είχε ιδρυθεί και νηπιαγωγείο. Εκτός από τα μαθήματα στην ελληνική, σύμφωνα με το πρόγραμμα του Πατριαρχείου, τα παιδιά διδάσκονταν τουρκικά και γαλλικά από την τετάρτη δημοτικού, ενώ από το 1917 προστέθηκε και η τουρκική ιστορία. Άλλα μαθήματα ήταν η γυμναστική, η ωδική, η χειροτεχνία και η λογιστική.
Ευτυχώς, οι κάτοικοι του Προκοπίου και γενικότερα της Καππαδοκίας δεν γνώρισαν το βίαιο ξεριζωμό από τα πάτρια εδάφη τους, όπως συνέβη με τον ελληνισμό του Πόντου, της Σμύρνης και άλλων πόλεων της Μικράς Ασίας, όπου επίσης ζούσε σημαντικός ελληνικός πληθυσμός. Σε αυτούς δόθηκε η ευκαιρία να μπορέσουν να μεταφέρουν κάποια από τα πολύτιμα υπάρχοντά τους στη νέα τους πατρίδα το 1924.Συνοδός τους στο ταξίδι της μετανάστευσης υπήρξε και το λείψανο του Οσίου Ιωάννη του Ρώσου.
Οι περισσότεροι πρόσφυγες (ανταλλάξιμοι) από το Προκόπι οδηγήθηκαν στην Εύβοια, στη θέση Αχμέτ Αγά, όπου εγκαταστάθηκαν και έφτιαξαν ένα νέο οικισμό, που του έδωσαν το όνομα της πόλης που άφησαν πίσω.
*Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
Διοικητικό Συμβούλιο
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Χαλκίδος κ. κ. Χρυσόστομος, Πρόεδρος
Τακτικά Μέλη:Ηλίας Παπαγεωργίου
Δημήτριος Τζιμώκας
Νικόλαος Ενωτιάδης
Απόστολος Μπαλάτσος
Αναπληρωματικά Μέλη:Σοφία Στεργίου
Βασίλης Μαϊσόγλου
Μαριάνθη Κοντογιάννη
Κωνσταντίνα Γκούρλη
Συντελεστές δημιουργίας Μουσείου
Εκπόνηση & εκτέλεση μουσειολογικής & μουσειογραφικής μελέτης:
Ηλίας Παπαγεωργίου, συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, ιστορικός τέχνης
Παντελής Φελέρης, συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, μουσειογράφος
Μαρια Κοντάκη, συντηρήτρια αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, μουσειογράφος
Γραφιστικός σχεδιασμός & δημιουργία λογότυπου Μουσείου: Φοίβος Παπαγεωργίου
Κατασκευή προθηκών & εκθεσιακού εξοπλισμού: Μ+Υ Glass Solutions
https://oir.gr/moyseio/mikrasiatikou-politismou/
